شیمی درمانی چیست؟
در نظر بسیاری از مردم شیمی درمانی، تنها به معنای به کار بردن داروها در جهت درمان سرطان است؛ در حالی که تعریف علمی آن چنین نبوده و به پروسه به کار بردن برخی داروها با هدف درمان هر نوع بیماری، شیمی درمانی گفته می‌شود.
جراحی و پرتو درمانی، تنها سلول‌های سرطانی یک ناحیه مشخص را از بین می‌برند، اما شیمی درمانی، سلول‌های سرطانی موجود در تمامی نواحی بدن را از بین می‌برد. شیمی درمانی خصوصا در از بین بردن سلول‌های سرطانی که در سراسر بدن تکثیر شده یا به اصطلاح متاستاز داده اند، کاربرد دارد.
چه عواملی برنامه شیمی درمانی را تعیین میکند؟
داروهای زیادی برای درمان سرطان وجود دارد. پزشکی که در درمان سرطان با دارو تخصص دارد، انکولوژیست پزشکی نامیده می‌شود. این نوع پزشک شیمی درمانی را برای شما تجویز میکند. برای درمان ممکن است به ترکیبی از داروها نیاز داشته باشید، زیرا گاهی اوقات یک دارو بهتر از داروی دیگر جوابگو است. داروها، دوز و برنامه درمان به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله:
- نوع سرطان
- مرحله سرطان (مرحله سرطان با توجه به اندازه و محل تومور و گسترش یا عدم گسترش سرطان تعیین می‌شود.)
- عوارض احتمالی داروها (اگر دارویی باعث ایجاد عوارض جانبی بیش از حد برای شما شود، می‌تواند برنامه درمانی شما را نیز تغییر دهد.)
- سن و سلامت عمومی بدن
- احتمال وجود بیماری‌های دیگر
- درمان‌های قبلی سرطان
- وزن بدن شما
اهداف شیمی درمانی
در صورتی که پزشک شما، شیمی درمانی را به شما توصیه کرده است؛ لازم است تا با سه هدف اصلی در شیمی درمانی آشنا شوید:
1- درمان
2- کنترل
3- کاهش و بهبود علائم بیماری
واژه درمان به معنی بهبودی کامل و عدم وجود بیماری در فرد به کار می‌رود؛ شیمی درمانی می‌تواند با هدف درمان سرطان به کار رود. اما اطمینان از درمان کامل بیماری سرطان ممکن است سال‌ها زمان ببرد، زیرا در برخی موارد پس از گذشت چندین سال از زمان بهبودی، بیماری مجدداً عود میکند.
در صورتی که امکان درمان بیماری وجود نداشته باشد، شیمی درمانی با هدف کنترل روند بیماری و پیشگیری از تکثیر و رشد بیشتر تومورها و سلول های سرطانی به کار می‌رود. در این مرحله، مبتلایان به سرطان می‌توانند طول عمر و کیفیت زندگی خود را افزایش دهند.
در بسیاری از موارد سرطان به طور صد در صدی درمان نمی‌شود، بلکه مانند یک بیماری مزمن مثل بیماری‌های قلبی عروقی یا دیابت قابل کنترل است. در مواردی که مبتلایان به سرطان پس از چندین سال بهبودی دوباره با سرطان مواجه می‌شوند، شیمی درمانی مجدداً توصیه می‌گردد.
- کاهش و بهبود علائم بیماری
شیمی درمانی می‌تواند با هدف تسکین برخی علائم سرطان به کار رود. در مراحل انتهایی سرطان، که بیماری قابل کنترل نیست؛ شیمی درمانی با هدف کاهش و بهبود علائم بیماری و تسکین آن ها به کار می‌رود.
شیمی درمانی کجا انجام می‌شود؟
بسته به نوع درمان، شیمی درمانی را می‌توان در یک مرکز پزشکی یا در خانه انجام داد. تیم مراقبت بهداشتی شما ممکن است به شما توصیه کند به طور منظم به کلینیک، مطب پزشک یا بیمارستان مراجعه کنید. این روش را می‌توان درمان سرپایی نامید. برخی از انواع شیمی درمانی را می‌توان در خانه انجام داد. با این حال لازم است در مورد نحوه نگهداری ایمن داروهای خود و روش صحیح درمان از پزشک خود سوال کنید.
تصمیماتی در روند شیمی درمانی
متخصصین انکولوژی بسته به نوع سرطان، میزان پیشروی آن و کارکرد و توانایی بدن بیمار نوعی از دارو را انتخاب کرده و برای بیمار تجویز می‌کنند.در اکثر موارد، شیمی درمانی با یک نوع دارو انجام می‌شود، اما ممکن است از چندین دارو نیز در پروسه درمان استفاده شود.
- در برخی موارد شیمی درمانی قبل از جراحی یا رادیوتراپی به کار برده می‌شود که اصطلاحاً therapy neoadjuvant نامیده می‌شود.
- در برخی موارد شیمی درمانی پس از جراحی یا رادیوتراپی با هدف از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی مانده در بدن به کار برده می‌شود که اصطلاحاً therapy adjuvant نامیده می‌شود.
چه مدت به شیمی درمانی نیاز خواهید داشت؟
شیمی درمانی برای یک زمان خاص مانند 6 ماه یا یک سال انجام می‌شود. گاهی نیز پس از برگشت بیماری مجدداً فرآیند شیمی درمانی آغاز می‌شود. از آنجایی که عوارض جانبی داروهای ضد سرطان بسیار شدید است، این روش هر روز انجام نمی‌شود. پزشکان معمولاً داروهای شیمی درمانی را با فاصله تجویز می‌کنند، بنابراین قبل از درمان بعدی، زمانی برای درمان و بهبودی به شما داده می‌شود. به این ترتیب سلول‌های سالم اجازه بهبود خواهند یافت.
برای مثال، ممکن است در روز اول یک دوز شیمی درمانی دریافت کنید، سپس قبل از تکرار درمان، 3 هفته زمان بهبودی داشته باشید. هر دوره 3 هفته ای یک چرخه درمانی نامیده می‌شود. یک دوره معمولاً 3 ماه یا بیشتر طول می‌کشد.
مراحل شیمی درمانی
در این روش داروهای شیمی درمانی به طور مستقیم به قسمت ماهیچه‌ای ران یا بازو تزریق می‌شوند.
- تزریق به درون سرخرگ در شیمی درمانی
در این روش داروهای مستقیماً به شریان (سرخرگ) تزریق می شوند.
- تزریق درون صفاقی در شیمی درمانی
در این روش داروها به محفظه درون پرده صفاق که حاوی اندام هایی مانند کبد، روده، معده و تخمدان است، تزریق می‌شوند.
- تزریق داخل وریدی در شیمی درمانی
در این روش داروهای شیمی درمانی به طور مستقیم به ورید (سیاهرگ) تزریق می‌شوند.
- داروهای موضعی در شیمی درمانی
در این روش داروها به شکل کرم به صورت موضعی بر روی پوست مالیده می‌شوند.
- داروهای خوراکی در شیمی درمانی
در این روش داروها به شکل قرص یا مایعات خوراکی توسط بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند.
توصیه هایی پیش از آغاز شیمی درمانی
- پیش از آغاز شیمی درمانی، پزشکان توصیه می‌کنند که از سالم بودن دندان‌های خود اطمینان حاصل کنید؛ زیرا در هنگام شیمی درمانی دهان خشک گردیده و بدن مستعد ابتلا به عفونت می‌گردد.
- شیمی درمانی ممکن است عوارضی بر سلامت قلبی را نیز به همراه داشته باشد، بنابراین انجام تست اکوکاردیوگرام در این دوران توصیه می‌گردد.
- شیمی درمانی بر باروری نیز تأثیرگذار بوده و ممکن است تاثیراتی منفی بر توانایی باروری فرد داشته باشد؛ بنابراین در صورت تصمیم به فرزند دار شدن در آینده این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
- درمان هایی نیز با هدف کاهش عوارض پدید آمده در شیمی درمانی مانند تهوع و استفراغ، در طی ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پیش از شروع شیمی درمانی به کار می‌روند.
عوارض شیمی درمانی
شیمی درمانی نیز مانند سایر روش‌های درمانی در حیطه علم پزشکی همراه با عوارضی است که این عوارض در افراد مختلف به شکل‌های متفاوتی نمودار می‌شوند. عوارض پدید آمده بسته به نوع سرطان، نوع و دوز داروهای مصرفی و توان بدنی افراد متفاوت هستند.
آیا عوارض شیمی درمانی قابل درمان هستند؟
بله، امروزه داروها و روش‌های درمانی بسیاری در قالب درمان‌های حمایتی سبب بهبود عوارض شیمی درمانی می‌گردند.
عوارض رایج در شیمی درمانی
عوارض پدید آمده، بسته به نوع داروهای مصرفی در شیمی درمانی متفاوت هستند. عوارض پدید آمده را با دقت برای پزشک خود توصیف کنید؛ تا بتوانید از بهترین روش های درمانی بهره مند شوید. در ادامه این مقاله به بیان برخی از رایج ترین عوارض شیمی درمانی خواهیم پرداخت.
آیا خرید اینترنتی دارو خطرناک است؟ کلیک کنید.
خستگی شدید در شیمی درمانی
احساس خستگی شدید در تمامی لحظه ها، یکی از رایج ترین عارضه های پدید آمده در شیمی درمانی است.
درد در شیمی درمانی
شیمی درمانی در برخی موارد منجر به بروز احساس درد در افراد می گردد؛ سردرد، درد ماهیچه های بدن و درد معده از رایج ترین درد های پدید آمده در شیمی درمانی هستند. علاوه بر آن احساس گزگز دست و پا به همراه درد نیز در این افراد بروز می کند که ناشی از آسیب های عصبی پدید آمده در شیمی درمانی است.
بیشتر درد های پدید آمده در طی شیمی درمانی، پس از اتمام این درمان برطرف می گردند؛ با این حال به نظر می رسد که گزگز دست و پا، ناشی از مصرف داروهای خاصی بوده و تنها با قطع داروی مصرفی در گذر زمان بهبود پیدا می کند. پزشکان با به کار بردن روش های زیر در جهت بهبود دردهای شیمی‌درمانی بر می آیند:
- تجویز داروهای ضد درد
- تجویز داروهایی که ارسال سیگنال های عصبی مربوط به درد را به مغز متوقف می کنند.
- تغییر دوز داروهای شیمی درمانی
زخم دهان و گلو در شیمی درمانی
یکی از عوارض شایع پدید آمده در طی شیمی درمانی، بروز زخم های دهانی یا به اصطلاح موکوزیت در ناحیه دهان است. پژوهشی با هدف بررسی اثربخشی مکمل ژل رویال در کاهش عوارض شیمی درمانی به انجام رسید؛ در طی این آزمایش ۱۰۳ بیمار مبتلا به سرطان روزانه 1 گرم از مکمل ژل رویال را دریافت کردند. دریافت مکمل ژل رویال در این بیماران سبب بهبود زخم های دهانی گردید و سرعت ترمیم زخم ها را افزایش داد.
شیمی درمانی می تواند به سلول های موجود در ناحیه دهان و گلو صدمه رسانده و منجر به بروز التهاب و زخم (موکوزیت) در نواحی دهان و گلو گردد که احتمال عفونی شدن آن ها نیز وجود دارد.
پیروی از یک رژیم غذایی صحیح برای کاهش ریسک بروز زخم در ناحیه دهان و گلو ضروری است. در اغلب موارد زخم های پدیدار شده در نواحی دهان و گلو پس از اتمام شیمی درمانی بهبود پیدا می کنند.
اسهال در شیمی درمانی
شیمی درمانی در برخی موارد منجر به از دست دادن آب بدن می گردد.
تهوع و استفراغ در شیمی درمانی
شیمی درمانی در برخی موارد می تواند سبب کند شدن حرکات روده و ابتلا به یبوست گردد. برخی داروها مانند داروهای ضد درد نیز می توانند موجب بروز یبوست در افراد گردند. دریافت مایعات کافی، پیروی از یک رژیم غذایی مطلوب و انجام فعالیت های بدنی می توانند ریسک ابتلا به یبوست را کاهش دهند.
اختلالات خونی
مغز استخوان از جنس بافت اسفنجی بوده؛ که وظیفه ی آن ساخت سلول های خونی است. شیمی درمانی می تواند این پروسه را تحت تاثیر قرار داده و سبب کاهش تعداد سلول های خونی و بروز برخی مشکلات گردد. در اغلب موارد پس از اتمام شیمی درمانی تعداد سلول های خونی به حد نرمال برمی گردد.
التهاب و زخم شدن دهان (موکوزیت)
داروهای شیمی درمانی، به عنوان خط اول درمان در بسیاری از سرطان های بدخیم مورد استفاده قرار می گیرند. این داروها موجب بروز عوارض متفاوتی مانند التهاب و زخم شدن دهان یا به اصطلاح موکوزیت هستند. مطالعات بیانگر آن هستند که داروهای شیمی درمانی موجب آزادسازی رادیکال های آزاد و در پی آن صدمه به مخاط می‌شوند.
التهاب و زخم شدن دهان (موکوزیت) به عنوان یکی از عوارض شیمی درمانی منجر به بروز مشکلات بسیاری در بیمار می گردد؛ به طوری که تغذیه و کیفیت مطلوب زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار می دهد و موجب بروز اختلال در روند بلع و اختلال در تکلم می گردد.
در سال‌های 2009 و 2010، مطالعه‌ای در دانشکده پزشکی دانشگاه Kyorin کشور ژاپن، با هدف بررسی اثر ژل رویال بر بهبود شیمی درمانی و التهاب و زخم دهان (موکوزیت) ناشی از شیمی درمانی در مبتلایان به سرطان های سر و گردن صورت گرفت. در این کارآزمایی بالینی، بیماران گروه مورد ارزیابی در طول پروسه ی درمان، سه بار در روز ژل رویال را دریافت کردند. نتایج این کارآزمایی بالینی حاکی از آن بود که استفاده از ژل رویال دارای نقش چشمگیری در کاهش التهاب و زخم دهان (موکوزیت) ناشی از شیمی درمانی است.
