از روش برداشت ژل رویال چه می دانید؟

زنبور عسل با تولید فرآورده‌های مختلف و از جمله عسل شناخته شده است. اما اصلی‌ترین ماده تولیدی زنبور عسل ژل رویال است که البته امروزه توجه بسیار زیادی به آن می‌شود. ژل رویال ماده مصرفی زنبور ملکه و لاروها است. لاروها در مصرف ژل رویال دو دسته هستند. برخی از آن‌ها فقط تا سه روز از ژل رویال تغذیه می‌شوند و بعد از آن با گرده و عسل تغذیه می‌شوند. این لاروها در آینده تیدیل به زنبورهای کارگر خواهند شد. اما دسته دیگری از لاروها فقط با ژل رویال تغذیه می‌شوند. این لاروها ملکه‌های آینده خواهند بود. ملکه با مصرف مداوم این ژل عمری معادل 52 برابر زنبورهای کارگر دارد.

این ماده ارزشمند در اولین مرحله، حیات زنبورهای عسل را تامین کرده و عامل بقای زنبورهای عسل است. به عبارتی اگر رویال تولید نشود، هیچ زنبور عسلی هم ایجاد نخواهد شد. ژل رویال دارای خواص بی نظیری در سلامتی است و همین مسئله باعث شده است تقاضای بسیار بالایی پیدا کند و زنبورداران نیز ژل رویال موجود در کندوهای عسل را برداشت کنند. البته اهمیت بالای ژل رویال در سلامتی موجب شده است که علاوه بر روش برداشت ژل رویال به صورت طبیعی، روش‌های مصنوعی نیز مطرح باشند. هانی ژل با ترکیبی از ژل رویال، عسل طبیعی و عصاره عناب، خواص فوق العاده ای بر سیستم ایمنی بدن دارد.

نحوه برداشت ژل رویال به چندین عامل مختلف بستگی دارد و روش‌های برداشت ژل‌ رویال متفاوت هستند. در این نوشتار تلاش می‌کنیم روش‌ برداشت‌ ژل رویال را بررسی کنیم.

روش برداشت ژل رویال به صورت طبیعی

وقتی یک کندو جمعیت لازم برای بچه دهی را داشته باشد و تعداد لاروها زیاد باشند، میزان زیادی ژل رویال در آن کندو تولید می‌شود. به طور معمول زنبورهای جوان با توجه به عوامل متعددی مانند مساعد بودن شرایط و وجود شهد دکافی شروع به تولید ژل رویال می‌کنند و آن را در اختیار ملکه و لاروها قرار می‌دهند.

در این زمان ملکه به سرعت ژل رویال را مصرف می‌کند. اما لاروها حدود ۵ تا ۶ روز برای مصرف این ژل به زمان نیاز دارند. در این زمان زنبورداران از فرصت استفاده کرده و ژل رویان مصرفی لاروها را برداشت می‌کنند.

روش برداشت ژل رویال به صورت مصنوعی

انواع مختلف و متنوعی در روش برداشت ژل رویال به صورت مصنوعی وجود دارد. یکی از روش‌های مطرح در این زمینه، روش پیوند است. در این روش یک کندو ابتدا از نظر قاب بندی سازماندهی می‌شود. در ترکیب قاب بندی کندو شربت خوری، عسل و شفیره، شفیره با لارو مسن، لارو جوان، فضای خالی، لارو جوان و در نهایت شفیره با عسل در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر هر کدام از این فضاهای در نظر گرفته شده نوع تقسیم‌بندی کندو را نشان می‌دهد.

بعد از اینکه این سازماندهی کندو صورت گرفت، شبکه مانع ملکه نیز روی کندو قرار داده می‌شود. با انجام این سازماندهی به تدریج زنبورها شروع به تولید ژل رویال کرده و به مرور زمان به کار عادت می‌کنند. در این مرحله می‌توان تعداد فنجانک‌های قرارگیری ژل رویال را در کندو افزایش داد.

در سازماندهی انجام شده در کندو، تعداد زنبورها بسیار فشرده و پرجمعیت هستند. اگر زنبورداری در مناطق گرمسیری انجام شود و دمای محیط بیشتر از 39 درجه سانتی گراد باشد، این مسئله موجب آسیب وارد شدن به لاروها خواهد شد. به همین جهت زنبورداران از وسایل خنک کننده برای کاهش دمای کندو استفاده ‌می‌کنند.  البته در استفاده از وسایل خنک کننده نیز نهایت دقت صورت می‌گیرد، زیرا باد دشمن لاروها است و باید مواظب بود که باد به لاروها نخورد.

 در روش برداشت ژل رویال به صورت پیوند، باید لاروها پیوند زده شوند. قبل از انجام این کار به مواردی مانند تأمین نور کافی، همسن بودن لاروها سن لاروهای پیوندی، بستر سازی سلول یا فنجانک ژل رویال توجه می‌شود.

با گذشت ۳ روز از پیوند یعنی حدود ۷۲ ساعت، زمان برداشت ژل رویال فرا می‌رسد. در روش برداشت ژل رویال حدود ۷۲ ساعت زمان طلایی برداشت ژل رویال است. بهتر است در این زمان با سرعت تمام این کار صورت گیرد؛ زیرا بعد از آن لاروها شروع به بزرگ‌تر شدن کرده و نیاز به مصرف ژل رویال پیدا می‌کنند. هرچه در روند و نحوه برداشت ژل رویال تأخیر صورت گیرد، به معنای کاهش ژل رویال به دست آمد خواهد بود؛ زیرا خوراک لاروها خواهد شد. این لاروها نیز لاروهایی هستند که در آینده تبدیل به ملکه می‌شوند.

در روش برداشت ژل رویال به صورت مصنوعی، شباهت بسیار زیادی میان دو فرایند تولید ژل رویال و ملکه وجود دارد. این مسئله موجب می‌شود که زنبورداران به دنبال این باشند که همزمان هر دو را تولید کنند. برای این کار لاروهای یک روزه را به کندوهای شروع‌کننده (پرستار) منتقل می‌کنند. بعد از اینکه لارو‌ها در این فضای جدید پذیرفته شدند، به تدریج تولید ژل رویال آغاز می‌شود؛ به طوری که حجره‌های پیوندی از ژل رویال پر می‌شود.

در روش طبیعی ملاک مهم برای تولید ژل رویال بیشتر، کیفیت ملکه و لاروهای تولیدی است. اما در روش مصنوعی موضوع مهم تعداد کندوهای پرستار است. به عبارت بهتر هر چقدر که تعداد کندوهای پرستار بیشتر باشد، ژل رویال بیشتری نیز تولید خواهد شد. بعد از به دست آوردن ژل رویال در روش مصنوعی بقیه مراحل در مورد نحوه برداشت ژل رویال و نگهداری ژل رویال از آن کاملاً شبیه روش طبیعی است. ذکر این نکته جالب توجه است که از هر ۲۵۰۰ سلول ملکه می‌توان در مجموع یک کیلوگرم ژل رویال به دست آورد. این مسئله به خوبی نشان دهنده کمیاب بودن این ماده ارزشمند است.

نکات مهم در روش برداشت ژل رویال

با گذشت ۳ روز از تولید، ژل رویال تولیدی به حداکثر میزان خود می‌رسد. نحوه برداشت ژل رویال در این مرحله به این صورت است که ژل تولید شده توسط سرنگ، دستگاه‌های مکنده و یا قاشق از فنجانک برداشت می‌شود.

فنجانک‌هایی که در کندو برای قرار گرفتن ژل رویال در نظر گرفته شده بودند، هنوز هم حاوی چند لارو هستند که باید این لاروها خارج شوند و بعد ژل رویال را جمع آوری کرد. برای این کار باید از پنس استفاده کرد و به آرامی لاروها را از ژل خارج نمود. در این مرحله از روش برداشت ژل رویال باید مراقب بود که لاروها له نشوند؛ زیرا ممکن است اجزای آن‌ها به درون ژل رویال ریخته شود. بعد از این کار با یک قاشقک، ژل رویال از درون فنجانک‌ها برداشت می‌شود.

در این مرحله باید آن را درون ظرفی دو جداره و مات ریخت که نور خورشید به طور مستقیم به ژل رویال برخورد نکند؛ زیرا موجب تغییر رنگ و فساد آن خواهد شد. در نهایت ظرف حاوی ژل رویال را داخل یک کلمن یخ قرار می‌دهند تا بعد از آن به مکان اصلی نگهداری یعنی یخچال انتقال داده شود.

بعد از به دست آوردن ژل رویال از کندوی لاروها، باید مراقبت‌های لازم از این ماده ارزشمند صورت گیرد تا فاسد نشود. در اولین مرحله از روش های برداشت ژل رویال را باید از تابش مستقیم نور خورشید محافظت نمود. همچنین مراقبت از آن برای جلوگیری از ورود گرد و غبار مهم است. اگر ژل رویال را در مکانی قرار بدهید که در معرض گرد و غبار، نور خورشید و یا باد قرار بگیرد، ارزش و خواص خود را سریعا از دست خواهد داد و فاسد می‌شود. همچنین تابش مستقیم نور خورشید موجب تغییر رنگ ژل رویال خواهد شد. برای رعایت این مسائل می‌توان از یک پارچه تمیز استفاده کرد و بعد از خارج کردن ژل رویال از کندو، بر روی آن‌ انداخت. ژل رویال بعد از جمع آوری آن از کندو، به اتاق تخلیه انتقال داده می‌شود.

عوامل موثر در استخراج بیشتر ژل رویال

یکی از عوامل بسیار مهم و کارساز در نحوه برداشت ژل رویال، ملکه زنبور عسل است. به عبارت بهتر اگر ملکه از نظر ژنتیکی شرایط مساعدی داشته باشد، می توان به برداشت ژل رویال بیشتر امیدوار بود. اگر تمامی مراحل از تولید لاروها، جفت گیری و تخم ریزی به بهترین شکل پیش برود و مدیریت درستی در تمامی این مسیر وجود داشته باشد، در نهایت یک ملکه با معیارهای ایده‌آل به دست می‌آید که نتیجه آن نیز تولید ژل رویال بیشتر است. به همین دلیل در بسیاری از کندوها وقتی که تولید ژل رویال به یک کار دائم تبدیل می‌شود، به مرور ملکه رو به پیری می‌رود و نمی‌تواند چندان موفق باشد. در همین شرایط ملکه پیر با یک ملکه جوان و قوی تعویض می‌شود.

از عوامل دیگری که در تولید ژل رویال تاثیر گذار است، تعداد زنبورهای جوان، شرایط مناسب کندو، سلامت زنبورهای پرستار و نژاد کلونی‌های پرستار است. همچنین شرایط آب و هوایی و اقلیمی، وجود منابع گل به میزان کافی می‌تواند میزان تولید ژل رویال را افزایش دهد. از سوی دیگر تجهیزات جدیدی در زنبورداری و نحوه برداشت ژل رویال استفاده می‌شود تا میزان تولید بالا برود. به طور مثال از نوارهای جدیدی برای ساخت کاپ سلول ملکه استفاده می‌کنند. با کمک این تجهیزات میزان تولید تا حدود ۳۰ درصد افزایش پیدا می‌کند.

توجه به استفاده از ابزار کارآمد، انتخاب نژادهای مرغوب، آموزش نیروی انسانی، استفاده از کلونی کمکی برای تولید لاروها و مدیریت درست، باعث شده است که کشور چین در تولید ژل رویال به یکی از قطب‌های مهم و بزرگ تبدیل شود؛ به طوری که در هر کندوی زنبور عسل حدود ۱۰ کیلوگرم ژل رویال برداشت می‌شود.

ذخیره سازی ژل رویال

همانطور که در طول متن اشاره کردیم، ژل رویال از دیگر محصولات زنبور عسل است که برخی زنبورداران علاوه بر عسل، این محصول را نیز جمع آوری می‌کنند. این محصول تجاری محبوب که مزایای سلامتی زیادی برای انسان دارد، باید به شیوه‌های ذکر شده در بالا برداشت شود. برداشت ژل رویال مستلزم برداشتن سلول‌ها، استخراج ژل و در نهایت نگهداری صحیح آن است. به همین دلیل در این قسمت روش صحیح نگهداری ژل رویال را شرح خواهیم داد:

1- ژل رویال را داخل ظرف‌های شیشه‌ای تیره بریزید.

محافظت از ژل رویال در برابر نور بسیار مهم است، بنابراین زنبورداران ژل را از ظرف جمع آوری خود به یک ظرف شیشه‌ای تیره انتقال می‌دهند. برای این کار از یک کاردک کوچک استفاده می‌کنند. سپس درب ظرف را محکم بسته که این کار به طولانی شدن عمر مفید ژله کمک می‌کند.

اگر قصد دارید ژل رویال را فریز کنید، از ظرف‌های ایمن برای فریزر کردن استفاده کنید و حدود 1.3 سانتی‌متر از فضای بالای ظرف را خالی بگذارید. این کار باعث می‌شود که فضای اضافی برای انبساط ژله در طول فرآیند انجماد وجود داشته باشد.

2- ژل رویال را تا 18 ماه در یخچال نگهدارید.

بعد برداشت ژل رویال و انتقال آن به ظروف مخصوص، آن‌ها را در یخچال با دمای 0 تا 5 درجه سانتی گراد (32 تا 41 درجه فارنهایت) نگهداری کنید. این کار تا 18 ماه از ژل رویال در برابر فساد محافظت می‌کند.

3- می‌توانید ژل رویال را تا 24 ماه فریز کنید.

نگهداری ژل رویال در دمای 17- درجه سانتیگراد (1 درجه فارنهایت) یا کمتر، ماندگاری آن را طولانی‌تر می‌کند. اگر می‌خواهید اطمینان حاصل کنید که ژل رویال شما تا 24 ماه سالم بماند، آن را در فریزر قرار دهید. برای فریز کردن ژل رویال، حتماً از ظرف‌های مخصوص فریزر استفاده کنید. بعد از این که ژل رویال ذوب شد، نباید بیش از 12 ماه در یخچال نگهداری شود.

جمع بندی

در آخر باید بگوییم که به طور معمول دو روش طبیعی و مصنوعی برای تولید ژل رویال به کار می‌رود. نحوه برداشت ژل رویال در روش مصنوعی به فاکتورهای مهمی مانند شرایط آب و هوایی، تجهیزات مدرن و آموزش نیروی انسانی بستگی دارد. اما در روش برداشت ژل رویال موضوع بسیار مهم‌تر، توجه به کیفیت و سلامت محصول تولیدی است. تولیدکنندگان معدودی در سطح کشور با مجوز اداره بهداشت ژل رویال جمع‌آوری می‌کنند. در این بین هانی ژل یکی از تولیدکنندگان برتر ژل رویال است که با مجوز اداره بهداشت بهترین ژل رویال را برداشت می‌کند تا محصولی سالم با کیفیت و مرغوب را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهد.